απόδοσης, βαθμός

Αριθμός αδιάστατος, μικρότερος της μονάδας, που εκφράζει τον λόγο μεταξύ δύο φυσικών μεγεθών που μετριούνται με την ίδια μονάδα μέτρησης. O αριθμητής αντιπροσωπεύει το ωφέλιμο μέγεθος, ενώ o παρονομαστής το διαθέσιμο μέγεθος. Στον τεχνικό συμβολισμό, για τον β.α. χρησιμοποιείται το ελληνικό γράμμα η, και εκφράζεται με έναν δεκαδικό αριθμό ή με ποσοστό επί τοις εκατό (%)· π.χ.: η 0,86 = 86%. Κάθε συσκευή που απορροφά ενέργεια τη μετατρέπει ή τη χρησιμοποιεί για μια ορισμένη λειτουργία ή για κίνηση ή για να παράγει ενέργεια με άλλη μορφή (κινητήρες, μηχανήματα, γεννήτριες, οχήματα) και δουλεύει με έναν ορισμένο β.α. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας που εκτελεί η συσκευή προκαλείται απώλεια ενέργειας, η οποία οφείλεται στις μηχανικές τριβές, σε απώλειες θερμότητας κλπ., που αποτελεί ακριβώς τη διαφορά μεταξύ της ενέργειας που απορροφάται και της ενέργειας που παράγεται. O β.α., σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε, είναι o απόλυτος ή ολικός β.α. και αποτελείται από το γινόμενο των μερικών β.α. Για παράδειγμα, ένας ηλεκτροκινητήρας απορροφά ενέργεια από το δίκτυο τροφοδοσίας και διαθέτει στον άξονα μηχανική ενέργεια μικρότερη από την ηλεκτρική που απορρόφησε. Η διαφορά μεταξύ των δύο ενεργειών αντιπροσωπεύει τις απώλειες, που μπορούν να διαιρεθούν σε μηχανικές απώλειες (τριβές στα έδρανα), απώλειες αερισμού (δίνες του αέρα ψύξης) και ηλεκτρικές απώλειες (φαινόμενο Τζάουλ και μαγνητική υστέρηση). Αν τώρα σχηματίσουμε τον λόγο της διαθέσιμης μηχανικής ενέργειας προς την ηλεκτρική ενέργεια που απορροφάται (οι οποίες εκφράζονται στην ίδια μονάδα μέτρησης), έχουμε τον ολικό β.α. Την ίδια τιμή είναι δυνατόν να έχουμε αν πολλαπλασιάσουμε μεταξύ τους μερικούς β.α.: μηχανικό, ηλεκτρικό κλπ. Με ανάλογο τρόπο, ένας κινητήρας εσωτερικής καύσης απορροφά την ενέργεια που περιέχεται στα καύσιμα και διαθέτει μηχανική ενέργεια. Οι απώλειες στην περίπτωση αυτή αποτελούνται από τις απώλειες θερμότητας (κύκλωμα ψύξης και καυσαέρια), την ελλιπή καύση, την ελλιπή πλήρωση του κυλίνδρου με το μείγμα (ογκομετρικός β.α.), τις μηχανικές απώλειες τριβής, την ενέργεια που καταναλώνεται για την κίνηση των βοηθητικών οργάνων (υδραντλία, αντλία ελαίου, αντλία καυσίμου, δυναμό κλπ.). Τα οχήματα που εκτελούν ένα ορισμένο έργο για τη μετακίνησή τους απορροφούν από τους κινητήρες τους ένα ποσό ενέργειας μεγαλύτερο από το έργο που εκτελούν, επειδή έχουν απώλειες στους οδοντωτούς τροχούς μετάδοσης και στις τριβές κύλισης και ολίσθησης στο έδαφος· και γι’ αυτά τα σημεία επομένως υπάρχουν ολικοί και μερικοί β.α. που εκφράζουν με αριθμούς την καλή λειτουργία της μηχανής και των μερών της. Στα πλοία και στα αεροπλάνα διακρίνουμε ειδικούς β.α. (π.χ. β.α. έλικα, β.α. τρόπιδας κλπ.).